مسئله مخاطب، وجه تمایز ادبیات کودک و نوجوان با ادبیات بزرگسال است - کد الکترونیک

به گزارش روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در این برنامه رضا زنگنه، مدرس و پژوهشگر ادبیات فارسی به گفت وگو با فرزانه آقاپور، عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان پرداخت.

در ابتدای این نشست فرزانه آقاپور درباره وجه تمایز ادبیات کودک و نوجوان با ادبیات بزرگسال بیان نمود: آنچه که این دو ادبیات را از یکدیگر متمایز می کند، مسئله مخاطب است. مخاطبان کودک و نوجوان زاویه دید خودشان را دارند و خواندنی های ویژه خودشان را می طلبند. آنان به خاطر ویژگی های روانشناختی، مسائل مربوط به رشدشان و دغدغه هایی که در هر دوره از کودکی و نوجوانی دارند، ادبیات خودشان را می خواهند.

وی افزود: در ادبیات بزرگسال شاید نویسنده خیلی روی اینکه برای مخاطب بزرگسال مشخصی می نویسد، تمرکز نداشته باشد. مخاطب کودک و نوجوان نیز می تواند طیف های متنوعی را شامل گردد. ضمن اینکه تمایز ادبیات کودک با ادبیات نوجوان نیز مسائلی است که آن ها در هر دوره با آن درگیر هستند. زبان ادبیاتی که برای گروه های سنی پایین تر نوشته می گردد، ساده تر است. به دلیل اینکه بچه ها هنوز سواد خواندن و نوشتن ندارند یا در ابتدای راستا هستند، واژه ها ساده تر است.

آقاپور با اشاره به اهمیت تصویر در ادبیات کودک یادآور شد: تصویر در ادبیات کودک خیلی نقش محوری تری نسبت به ادبیات نوجوان دارد و کتاب های تصویری برای بچه ها کاربرد گسترده تری دارند. بخش زیادی از رمان بچه ها نیز شامل تصویر است که کودک بی واسطه تر با آن ارتباط برقرار می کند. برای نوجوان مسائل متفاوت تری مانند بحث هویت، گذار از نوجوانی به بزرگسالی و ... مطرح است. بنابراین ادبیات نوجوان نسبت به ادبیات کودک ادبیات مرزی تری است و گذار را در خود دارد.

آقاپور با اشاره به شباهت های ادبیات مهاجرت و ادبیات نوجوان توضیح داد: ادبیات مهاجرت، ادبیات گذار است. مهاجر مدام در مرز و نوسان است. نوجوان را می توانیم استعاره ای از گذار در نظر بگیریم که بین کودکی و بزرگسالی ایستاده است و مهاجر نیز همین شرایط را دارد. مهاجر از سرزمین مادری به سرزمین میزبان می رود و وارد دوره جدیدی از زندگی اش می گردد. همچنان که نوجوان باید هویت ویژه خودش را تعریف کند، مهاجر هم ناگزیر است که در آن مکان دومی که رفته، هویت تازه ای برای خود تعریف کند. مشابهت های زیادی بین این دو است.

در ادامه این نشست مجازی زنگنه پرسی: آیا اثری که از طریق کودک و نوجوان خلق شده باشد هم ضرورتا ادبیات کودک و نوجوان محسوب می گردد یا خیر؟

آقاپور در پاسخ به این پرسش گفت: می تواند ادبیات کودک و نوجوان باشد. بسیاری از نویسندگان بزرگسال نیز برای کودک و نوجوان می نویسند ولی بخشی از این ادبیات می تواند از طریق بچه ها و نوجوانان نوشته شده باشد اما عملاً خیلی کمتر این اتفاق می افتد.

آقاپور درباره مهاجرت در ادبیات فارسی مطرح نمود: مهاجرت را می توانیم به انواع مختلف تقسیم بندی کنیم. واژه مهاجرت می تواند خیلی عام باشد و شما هر سفری را می توانید شکلی از مهاجرت در نظر بگیرید. مثلاً حرکت در زمان را نوعی مهاجرت درنظر بگیرید یا داستان های فانتزی نیز می توانند استعاره ای از مهاجرت باشند چون از دنیای واقعیت به دنیای خیال می فرایند. آنچه که بیشتر در اصطلاحات مطالعات مهاجرت و مطالعات فرهنگی به کار می رود، معمولاً رفتن از جایی به جای دیگر است، بدون اینکه احتمالی برای برگشت وجود داشته یا اقامتی طولانی مدت باشد. این مهاجرت می تواند به اجبار یا به اختیار صورت بگیرد که هر کدام علل و گونه های مختلفی دارند. گاهی این مهاجرت از کشوری به کشور دیگر است و گاهی از شهری به شهر دیگر.

در بخش دیگری از این نشست آقاپور درباره پیشینه ادبیات کودک و نوجوان گفت: کل ادبیات کودک به مفهوم مدرن، 100 سال عمر دارد. وقتی درباره ادبیات داستانی و رمان نوجوان صحبت می کنیم، پدیده ای معاصرتر و مربوط به چند دهه اخیر است. در آثار تالیفی ادبیات کودک ما، خیلی نمونه هایی که مسئله مهاجرت را بازتاب داده باشند پیدا نکردم. ادبیات مهاجرت را بیشتر ادبیات نوجوان آن هم با نمونه های مهاجرت داخلی داشته ایم که به طور مشخص این مهاجرت داخلی به مهاجرت در دوره جنگ تحمیلی بر می گردد.

آقاپور با اشاره به تفاوت های ادبیات سفرنامه ها و ادبیات مهاجرت گفت: در سفر ما در پی تعریف هویت خودمان نیستیم و این یکی از تفاوت این دو است.