کودک امروز کودک شهروند دیجیتال جهانی است - کد الکترونیک

اقبال زاده درخصوص مفهوم کودکی و ادبیات کودک با نگاه به سه سطح متصل به هم نهاد، نظریه، خَُلق و کنش ادبی از منظر جامعه شناسی تاریخی و کودکی گفت: کودکی در دوران های مختلف تاریخی متفاوت بوده است. کودک افسانه ای به کودکی گفته می گردد که در طایفه، عشیره و قبیله بدوی شکل گرفته که در آن سواد نوشتاری و اسمی به نام ادبیات کودک وجود نداشته است.

عضو شورای کودک و نوجوان با اشاره به ویژگی های دیگر کودک افسانه ای توضیح داد: بچه ها افسانه ای به صورت قبیله و طایفه ای زندگی می کرند و ارتباطات آن ها با خانواده ها گسترده بود. شب ها همه دور آتش جمع می شدند و پیرزنان و پیرمردان برای بچه ها افسانه می خواندند و بچه ها آن موقع در جمع افسانه شنو بودند.

اقبال زاده ادامه داد: در مرحله اول سیرِ روایت اسطوره های آفرینش، در خصوص خدایان، چگونگی خلقت انسان، کره ها و سیاره ها به وجود آمدند و سپس افسانه ها شکل گرفتند که پا در واقعیت و سر در تخیل مغز دارند. افسانه ها واقعیت مغز نیستند و تا موقعی که قصه شکل می گیرد بچه ها هویت مستقل و استقلال اجتماعی ندارند که به آن ها کودک افسانه می گویند.

وی با مرور دیدگاه جامعه شناسان مرحله گذر از خانواده گسترده را شکل گیری جامعه صنعتی، سرمایه داری و نهادهای نوین دانسته و اعلام کرد: قبل از صنعت چاپ و جامعه سرمایه داری، نهادی به نام آموزش و پرورش و سواد عمومی وجود نداشت و در انحصار دربار، اشراف و خانواده های تراز بالا و اقلیت محض بود و نسخه نویسی و استنساخ رواج داشت. با تشکیل جامعه صنعتی و توسعه صنعت چاپ نهاد آموزش و پرورش شکل گرفت و کتاب درسی برای بچه ها چاپ شد اما هنوز از کتاب کودک خبری نبود و هدف آموزش و پرورش رسمی یک سواد آموزی، حرفه آموزی و تربیت کادر برای نیازهای اداری و صنعتی جامعه بود.

منتقد ادبیات کودک و نوجوان اضافه نمود: بچه ها از خانواده جدا شده و به جامعه عظیم تر مدرسه رفتند با جدایی از پدر و مادر کودک دارای هویت اجتماعی و دانش آموز می گردد. هرچند عواطف و تخیلِ مستقل بچه ها در افسانه ها ساخته می گردد نه در کودکی که تنها به اسم دانش آموز هویت اجتماعی دارد و از فکر خلاق و استقلال برخوردار نیست.

این مترجم کشوری ضمن انتقاد از کودک مدار نشدن آموزش و پرورش اسم کرد: آموزش و پرورش ما متاسفانه هنوز کودک مدار نشده و به فکر خلاق و استقلال کودک توجهی ندارد تنها دانش آموزی می خواهد که آن را تبدیل به یک کارمند، استاد دانشگاه و یک پزشک کند تا به نیازهای جامعه عظیمسالی پاسخ دهد.

وی هدف از تشکیل نهادهایی همانند کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان و شورای کتاب کودک و انجمن نویسندگان را پاسخ گویی به خلاء آموزش و پرورش برشمرد و شرح داد: ما در زمینه ادبیات و توجه به عواطف بچه ها و معرفی کتاب متناسب با زبان، دنیا و روان بچه ها در مدارس کمبود داریم و در خصوص نقد ادبیات کودک، شعر و تصویری که می آفرینیم که آیا در خور کودک امروز هست یا نیست، مشکل داریم؟

مترجم اثر بی نظمی نوین دنیای با تشریح اینکه کودک امروز کودک شهروند دیجیتال دنیای است، اضافه نمود: وقتی از نظر جامعه شناسی می گوییم همزمانی ساختارهای نا همزمان یعنی اینکه متاسفانه امکانات درست و عادلانه برای کودک دیجیتال تقسیم نشده است طی دو سال بیماری کرونا سه میلیون کودک از تحصیل جا ماندند که با تعطیلی مدارس به هیچ امکانی دسترسی ندارند و این فاجعه است. وقتی از کودک دیجیتال سخن می گوییم باید این کودک به اسم یک گرایش دنیای که حق آن هاست به فضا دسترسی داشته باشد؛ ما نتوانستیم در شبکه های اجتماعی خوراک لازم را برای بچه ها و نوجوانان فراهم کنیم.

وی با طرح این پرسش که چرا تیراژ کتاب کم است؟ اسم کرد: ما همواره نقد کردیم که متاسفانه بودجه مناسب برای کانون از خیلی نهادهایی که اصلاً روزآمد نیستند، کمتر است. میلیون ها کودک و نوجوان و دانش آموز داریم که کمترین بودجه به آن ها اختصاص داده نمی گردد. مراجعه به سایت های ناسالم خیلی بیشتر از سایت هایی مثل کانون پرورش فکری بچه ها است با اینکه کانون برنامه های متنوع برای بچه ها و معرفی کتاب با کارشناس های خوبی دارد. باید کوشش کنیم که شورای کتاب کودک، انجمن نویسندگان و انجمن تصویرگران را به بچه ها معرفی کنیم. اگر بخش خصوصی در این بخش ها سرمایه گذاری نمی کند، ننشانگر این است که دچار تاخیر و تعلل فرهنگی هستیم. ما در توسعه فرهنگی حق داریم نقد کنیم و باید از این طریق فریاد بچه ها را به نهادها منتقل کنیم.

اقبال زاده وظیفه ادبیات کودک را به سامان کردن، توسعه و پرورش دادن تخیل بچه ها دانسته و یادآور شد: نقش ادبیات توسعه اندیشه بچه ها و شکل دادن تفکر انتقادی، خلاق و جهت دادن به زندگی بچه ها و لذت بردن از آن است.