دانشگاه اوپسالا سوئد کتاب فتوحات گیتی ستان را منتشر کرد - کد الکترونیک

فتوحات گیتی ستان منظومه ای تاریخی، بازگشته به سده 12 هجری منسوب به سیداحمد حسینی خلیفه است. این کتاب برپایه نسخه منحصر به فرد و نفیس خطی متعلق به کتابخانه و موزه ملی ملک در شرح رخدادهای زمان حکومت شاه عباس یکم صفوی در قالب مثنوی به تعداد می آید که با نام تاریخ شاه اسماعیل دوم یا فتوحات شاه اسماعیل دوم به تعداده 4769 در کتابخانه و موزه ملی ملک به ثبت رسیده است. پژوهش بر این نسخه اما نشان داده است درون مایه آن هیچ پیوندی به دوره شاه اسماعیل دوم ندارد و مشخص نیست علت نام گذاری آن به تاریخ شاه اسماعیل چه بوده است، تنها برپایه گواه ها و درون مایه نسخه می توان پنداشت فهرست نویس در روزگار گذشته، نخستین نامی که در صفحه دوم کتاب آمده را مصداق گرفته و درون مایه کتاب را در پیوند با آن پنداشته است.

این نسخه خطی فارسی این کتاب منظوم 791 صفحه ای که به وزن شاهنامه فردوسی سروده شده، به سرلوحه ای مُذَهّب و زیبا مزین بوده و با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می شود. سروده های کتاب فتوحات گیتی ستان به شیوه حدیقه الحقیقه سنایی غزنوی و مثنوی معنوی مولوی در آغاز هر موضوع به صورت منثور (به جز چند مورد) خلاصه مطالب را که در ادامه یاد شده، آورده است که 253 مورد را دربرمی گیرد.

شاعر اثر در هیچ کجای متن نسخه به گونه مستقیم از نام خود و کتاب یاد نکرده اما در سرانجام کتاب، کاتب را این گونه شناسانده است کاتبه کمترین غلامزادگان سیداحمد الحسینی الخلیفه، نواده عالیجاه صدر خاصه شریفه تمت فی 21 شهر ربیع الاول 1132 هجری. برپایه پژوهش و گمان تصحیح کنندگان احتمالا شاعر و کاتب یک نفر بوده است.

متن کتاب نشان می دهد شاعر فردی توانا در ادب و بلاغت بوده اما علاقه به تاریخ او را واداشته است تا مهارت خود را در خدمت این علاقه گذاشته است تا تاریخ نیرومندترین پادشاه سلسله صفوی را به رشته نظم بکشد. شاعر از بزرگان دربار شاه سلطان حسین بوده، کتاب اش را تنها سه سال پیش از سقوط این سلسه سروده و نگاشته است.

درون مایه این کتاب در زمینه های اصلی تاریخ جنگ های شاه عباس (مهم ترین بخش)، گزارشی قابل توجه از تاریخ مرعشیان مازندران و توجیه آن، توصیف شهر اصفهان، از آب و هوا، محصولات، رودخانه و نهرهای منشعب از آن تا باغات و بناهای گوناگون، همچنین خلق وخوی مردم حتی جزییاتی دیگر و موضوعات اجتماعی (تاریخ اجتماعی دوره صفوی) جای گرفته است.

نشانی از نسخه دیگر از این کتاب تا به امروز یافت نشده است و مصححان تصحیح را را برپایه همین تک نسخه به شیوه ذوقی- قیاسی انجام داده اند.