نقش ملکه الیزابت در کودتای 28 مرداد چه بود؟
به گزارش کد الکترونیک، بر اساس اسناد جدید یک پیغام از ملکه الیزابت به شاه در کودتای سازمان سیا در سال1953 در ایران نقش داشته است. مورخانی که پیغام ملکه الیزابت را کشف نموده اند، معتقدند که سوءتفسیر آن به شاه یاری نموده تا در یک لحظه حساس از کشور فرار نکند.
از پروفایل اینستاگرام behrouz azand دیدن نمایید.
روزنامه شرق نوشت: به گزارش ان بی سی پیغام ملکه الیزابت کاملا به موقع بود و قصد داشت به یک پادشاه جوان ایرانی که با بحران روبرو بود، اطمینان خاطر بدهد اما خیلی زود مشخص شد که چنین پیغامی از لندن نیامده است. آن پیغام در واقع یک یادداشت دیپلماتیک درهم و آشفته بوده که منبعش هم اشتباه بوده اما آمریکایی ها حتی پس از درک اشتباه خود و اینکه سوء برداشت نموده اند، از این یادداشت برای اهداف خود استفاده کردند.
بر اساس مستند ملکه و کودتا که این ماه در انگلیس منتشر شد و با استناد به اسناد تازه کشف شده ایالات متحده، ممکن است خطاهایی که به شوخی شبیه است در کودتای سیا-انگلیس در سال1953 که سرنگونی دولت دموکراتیک ایران را به دنبال داشت، نقش اساسی داشته باشد. کودتایی که در سال1953 شاه ایران محمدرضا پهلوی را به قدرت بازگرداند و باعث ایجاد بی اعتمادی بین ایالات متحده و ایرانیان از آن موقع شد، الهام بخش بسیاری از کتاب ها، مستندها و تحقیقات دانشگاهی است. اما تقریبا هفت دهه بعد، مورخان انگلیسی اسناد وزارت امور خارجه را در بایگانی های ملی ایالات متحده کشف نموده اند که نشان از پیچیدگی جدید کودتا دارد.
سند اصلی مربوط به فوریه سال1953 است، یعنی پنج ماه قبل از اینکه جاسوسان انگلیس و ایالات متحده به سرنگونی دولت پارلمانی به رهبری نخست وزیر محمد مصدق یاری نمایند. در آن موقع، شاه ایران ثبات نداشت و در بحبوحه مسائل غوطه ور بود. او به فکر فرار از ایران بود. این اندیشه شاه نقشه مشترک آمریکا و انگلیس را قبل از اینکه شروع گردد، با شکست روبه رو می کرد.
طبق این مستند که توسط بریو نیو مدیا (Brave New Media) برای کانال چهار انگلیس تهیه شده است، تا به امروز این سند هرگز مورد توجه عموم قرار نگرفته است، حتی اگر به همراه سایر اسناد در بایگانی ایالات متحده آمریکا رمزگشایی شده باشد. در تاریخ 27 فوریه، وزیر امور خارجه آمریکا، جان فاستر دالس یک پیغام فوق سری را از سفارت آمریکا در لندن دریافت کرد که حاوی پیغام آنتونی ادن، وزیر خارجه انگلیس بود که می گفت: دفتر امور خارجه، ظهر امروز ما را از دریافت پیغام ادن از ملکه الیزابت مطلع کرد. در این پیغام درباره آخرین شرایط شاه ابراز نگرانی شدید شده و ملکه شدیدا امیدوار است که ما می توانیم شرایطی را مهیا کنیم که شاه را از فرار از کشور دلسرد کنیم.
ظاهرا ملکه الیزابت در این پیغام کوشش نموده که پادشاه دیگری که دوستش هم است، ثابت قدم باقی بماند. روری کورماک، استاد روابط بین الملل در دانشگاه ناتینگهام، یکی از دو محققی است که اسناد را کشف نموده است. او گفت: واشنگتن پیغام بریتانیا را به عنوان کارت برنده ای به منظور متقاعدکردن شاه برای ماندن در کشور در نظر گرفته است. کورماک به ان بی سی نیوز گفت: برای آمریکایی ها، این عالی است. این مهم است که واشنگتن می تواند از کسی استفاده کند که شاه واقعا به او احترام می گذارد. ملکه، رهبر خانواده های سلطنتی دنیا.
بنا بر این مستند، لوی هندرسون، سفیر آمریکا در تهران فورا درخواست دیدار با شاه جهت تحویل پیغام از انگلیس را داد. یکی از دستیاران کاخ به سفیر گفت که شاه نمی تواند حضوری با او دیدار کند، زیرا منتظر نخست وزیر مصدق است تا برای خداحافظی با او پیشش بیاید. هندرسون که در خصوص امنیت تماس تلفنی نگرانی داشت، سعی کرد پیغام خود را به وسیله فردی که در کاخ سفید صاحب مقام بود و با لحنی محتاطانه به شاه منتقل کند. ریچارد آلدریچ، استاد سیاست و مطالعات بین الملل در دانشگاه وارویک، محقق دیگری که اسناد را کشف نموده، گفت: اگرچه راهی برای دانستن اینکه برداشت شاه از این پیغام چه بوده، وجود ندارد، اما نتیجه این بود که شاه به سرعت برنامه های خود را برای پرواز از تهران کنار گذاشت. آلدریچ گفت: شاه برنامه هایش را تغییر می دهد. آنچه ما به عنوان مورخان واقعا دوست داریم، انجام دهیم این است که بتوانیم یک آزمایشگاه راه اندازی کنیم و مجددا وقایع را تغییر دهیم و یک چیز خاص را تغییر دهیم، اما شما نمی توانید این کار را بکنید. به هر حال، ارزیابی من این است که اگر شاه فرار می کرد، احتمال اینکه این کودتا اتفاق بیفتد، بسیار کمتر بود. اما در لندن، سفارت آمریکا خیلی زود متوجه شد پیغامی که از طرف مقامات بریتانیا منتقل شده بود، به راحتی می تواند اشتباه برداشت گردد.
طبق یادداشت دوم که در این مستند بازگو شده است، سفارتخانه با استناد به تلگراف قبلی خود می گوید که ملکه الیزابت به کشتی اشاره دارد و نه به سلطنت. مهم اینکه، سفارتخانه بر این گفته خود تأکید هم می نماید. نکته دیگر اینکه، وزیر امور خارجه انگلیس پیغام خود را درحالی که با کشتی آر ام اس ملکه الیزابت برای شرکت در جلسات به کانادا می رفت، ارسال نموده بود. از ملکه هیچ پیغامی برای شاه وجود نداشت و هیچ دیپلماسی سلطنتی فوق سری در بازی نبود. این فقط یک اشتباه عظیم ناشی از یک یادداشتی بود که به طرز گیج نماینده ای نوشته شده بود. کورماک گفت: این یک ضعف برنامه نویسی است و من به هیچ وجه آمریکایی ها را به خاطر سوء تفسیر سرزنش نمی کنم. سفارت لندن در تلگرام خود به واشنگتن نوشت: عمیقا از عدم وضوح در پیغام ارسالی ابراز پشیمانی می کنیم. این گفته دیگر هرگز تکرار نشد، تا امروز که ما دوباره این پیغام را خواندیم و فهمیدیم که این پیغام مستعد سوءبرداشت بوده است.
مقامات آمریکا تصمیم دریافتد که به همتایان بریتانیایی خود در خصوص این درهم ریختگی چیزی نگویند. کورماک گفت دولت انگلیس از شنیدن اینکه از ملکه به عنوان ابزاری در یک عملیات مخفی تغییر رژیم استفاده شده است، احتمالا خشمگین می شد. در خصوص شاه نیز آمریکایی ها تصمیم دریافتد که این اشتباه را اصلاح ننمایند و به او هم چیزی نگویند.
آلدریچ گفت: آنها نمی خواهند شاه متوجه گردد که او در واقع گمراه شده است، یا حتی به طور غیرعمد فریب خورده است. او متقاعد شد که ریسک کند و همه اینها تا حدی بر اساس یک فرضیه دروغین راسخ بود. شاه ایران معتقد است که از یک کشور سلطنتی دیگری پیغام دریافت نموده است. در حالی که او در حقیقت، پیغامی از یک قایق دریافت نموده بود.
کودتای سرنگونی مصدق در آگوست همان سال شروع شد. پس از آنکه دولت مصدق سفارت انگلیس در تهران را در سال 1952 تعطیل و گمان کرد که این یک مرکز جاسوسی است. سیا با استفاده از مأموران و برنامه های انگلیسی رهبری عملیات کودتا را بر عهده گرفت. دولت رئیس جمهور هری ترومن در برابر ایده براندازی مصدق مقاومت نموده بود اما پس از روی کارآمدن دوایت آیزنهاور در ژانویه سال1953، تیمی جنجالی تر که نگران قدرت دریافت اتحاد جماهیر شوروی در ایران بود، از رویکرد انگلیس حمایت کرد.
این کودتا در درجه اول با تکیه به افسران نظامی ایران، رشوه دادن و سوءاستفاده از مخالفت های موجود با مصدق توسط سیا با نام عملیات آژاکس انجام شد. در ابتدا کودتا با مشکل روبه رو شد و اردوگاه مصدق بعضی چیزها را فهمید اما افسران سیا که دست اندرکار این کودتا بودند به سرپرستی کرمیت روزولت جونیور، نوه رئیس جمهور پیشین تئودور روزولت، کوشش دوم را انجام دادند که پیروز شد.
در 19 آگوست، شاه مصدق را از نخست وزیری برکنار و یک دولت نظامی را متصدی امور کرد. در سال2013، سیا به طور علنی برای اولین بار به دست داشتن خود در کودتای 1953 اذعان کرد؛ رویدادی که همچنان در شکل دهی آشفتگی روابط ایران و ایالات متحده نقش دارد که خود شاه هم در انقلاب ایران در سال 1979 به دنبال اعتراضات گسترده، سرنگون شد.
آلدریچ و کورماک گفتند افشاگری در خصوص یادداشت های دیپلماتیک سال 1953 این سؤال را ایجاد می نماید که آیا ملکه انگلیس تا به امروز می دانسته که وی نقش ناخواسته ای در وقایع ایران دارد یا اینکه آیا مقامات انگلیس همواره به دنبال کناره گیری سلطنت انگلیس از سایر مکانیسم های ژئوپلیتیکی بوده اند؟ مورخان می گویند: دستیابی به اسناد تاریخی مربوط به خاندان سلطنتی بسیار سخت و غالبا غیرممکن است. حتی برای نوشتن مقالات مربوط به قرون 19 و 20 هم با این مشکل روبرو هستیم. کورماک گفت: مخفی ترین نهاد در انگلستان، با قدمت طولانی، خانواده سلطنتی است. بنا بر این مستند، پس از کودتا در سال 1953، سفیر آمریکا در تهران به نخست وزیر انگلیس، وینستون چرچیل یا ملکه در لندن پیشنهاد کرد که نوعی پیغام تبریک به شاه بدهند. وزارت خارجه انگلیس پاسخ داد: فکر نمی کنم که پاسخی از سوی ملکه الیزابت در این زمینه خطاب به شاه ارسال گردد!
منبع: فرارو